شاگردان علامه طباطبایی، فرماندهان فرهنگ? انقلاب اسلام?
جمعه, ۱۶ تیر ۱۳۹۱، ۰۶:۵۰ ق.ظ
جبهه مظلوم فرهنگی همواره مورد آسیب از کسانی بوده است که به نوعی در خودسازی (چه علمی، چه عملی) مریض و مسموم بوده‌اند. عالمان ربانی چراغ‌های جامعه و پرچم‌های هدایت‌اند که رجوع به غیر ایشان مستوجب هلاکت است. بر متعلمان بر سبیل نجات است که بنگرند که فکر خود را از چه کسانی تغذیه می‌کنند و بر آن دقت نمایند. بر فعالین فرهنگی که مردم را به سوی عالمان ربانی دعوت می‌کنند این دقت باید دو چندان باشد و از علمایی که دین‌شان را پل دنیایشان (اعم از شهرت و محبوبیت، مال، مقام )نموده‌اند پرهیز کنند.
متن زیر نوشته آقای محمدصالح فرگاه - چاپ شده در هفته‌نامه سیاسی اجتماعی 9 دی می‌باشد که با مقداری تلخیص آورده شده است:
علامه س?د محمدحس?ن قاض? طباطبا??، برا? ما نام ناآشنا?? ن?ست. مفسر? ب?نظ?ر که قرآن را در فضا? حوزه‌ها? علم?ه از مهجور?ت ب?رون آورد و تفس?ر ارزشمندش به تعب?ر استاد شه?د مطهر? «بزرگترین تفسیری است که از صدر اسلام تاکنون برا? قرآن کریم نوشته شده است.» ف?لسوف? بزرگ که فصل? جد?د را در فلسفه صدرا?? گشود و اح?اگر فلسفه اسلام? در دوره معاصر لقب گرفت؛ از شاگردان برجسته عارف کامل آ?ت الله س?د عل? قاض? و به تعب?ر ?ک? از مراجع بزرگ معاصر در علم و تقوا ب?نظ?ر. در کنار همه ا?ن و?ژگ?ها? برجسته که هر کدامشان به تنها?? برا? عظمت ?ک شخص?ت کاف? است، ?ک و?ژگ? ممتاز در شخص?ت علامه طباطبا?? وجود دارد که در کمتر عالم? ?افت م? شود و آن شاگردپرور? ا?شان است. شاگردان? که در وجود هرکدامشان ?ک ?ا چند بعد از ابعاد شخص?ت? علامه متجل? شده است. شا?د تنها نام استاد شه?د مرتض? مطهر? به عنوان شاگرد شاخص علامه کاف? باشد برا? ا?نکه به بزرگ? استاد پ? ببر?م.
در ا?ن م?ان ?ک نکته مهم درباره مکتب علامه وجود دارد که معمولاً از آن غفلت شده است. نقش محوری علامه و مکتب فکر? ا?شان در بسترسازی فرهنگی برای نهضت امام خمینی(ره) و شکل‌گیری و همچن?ن بقای انقلاب اسلامی، مسئله‌ا? است که به و?ژه در شاگردان ا?شان بروز ب?شتر? دارد.
حلقه ?اران علامه، که عمدتاً شاگردان و ارادتمندان شخص?ت ب?نظ?ر تار?خ حضرت امام خم?ن? بودند، نخستین هسته مرکزی را برای ا?جاد یک نهضت فکری پویا گرد ا?ن عالم ربان? بوجود آوردند. بعد از رحلت مرجع عالیقدر جهان تشیع حضرت آیت‌الله بروجردی(ره) جلسات درس فلسفه علامه مدتی تعطیل و تبدیل به بحث پیرامون حکومت اسلامی شد. علامه مقالاتی پیرامون حکومت اسلامی نوشتند و یادآوری کردند که حکومت اسلامی سیاستی توانا دارد و به مسأله «ولایت فقیه» اشاره کردند. حضرت علامه زمانی صحبت از حکومت اسلامی و زعامت روحانیت می‌کرد که حتی تصور آن از مغزهای بسیاری از روشنفکران هم به دور بود. اهم?ت ا?ن مباحث تا حد? است که آ?ت الله مصباح ?زد? م?فرما?د اگر ا?ن مباحث طرح نم?شد، معلوم نبود امروز راجع به مسائل س?اس? و اجتماع? اسلام چگونه م?اند?ش?د?م؟
?ک? از مهمتر?ن و?ژگ?ها? نهضت? که امام خم?ن?(ره) با الهام از مبان? اعتقاد? اسلام به راه انداختند و در پ? آن به دنبال سرنگون? رژ?م طاغوت و برپا?? حکومت اسلام? بودند، جوش?دن از عمق اعتقادات و قلب‌ها? مردم مسلمان بود. دأب هم?شگ? حضرت امام در مردم? بودن تحرکات ضد حکومت? و مخالفت ا?شان با اقدامات مسلحانه گروهک‌ها و فعال?تها? حزب? و روشنفکرانه در جر?ان انقلاب، گواه? بر ا?ن مدعاست. بد?ن ترت?ب مهمتر?ن کار برا? به ثمر نشستن چن?ن نهضت مردم?ا? تب??ن ابعاد مختلف فکر?، فرهنگ? و س?اس? آن برا? عموم مردم جامعه بود؛ کار? که در درجه اول خود حضرت امام به خوب? به انجامش اهتمام داشتند. دقت کن?د به ا?ن نکته که ا?شان تمام مواضع و سخنان تار?خ? خود را به عنوان ?ک مرجع تقل?د در سخنران?ها? عموم? و بر رو? منبر با مردم در م?ان م?گذاشتند. اساساً جر?ان توز?ع اعلام?ه‌ها? ا?شان در ب?ن مردم به هم?ن جهت است. تب??ن انقلاب در م?ان مردم برا? همراه کردن قلب‌ها و افکار آنها با نهضت، مسئله‌ا? است که نهضت‌ها? قبل از امام در آن دچار ضعف بودند و ?ک? از دلا?ل شکستشان ن?ز هم?ن مسئله بود.
تبع?د 15 ساله امام خم?ن?(ره) از ا?ران و دور? ظاهر? رهبر انقلاب از مردم انقلاب?اش م?توانست برگ برنده‌ا? برا? رژ?م شاه و جر?ان استعمار باشد؛ اما آنچه در ا?ن سالها نقشه استعمار و استبداد را نقش بر آب کرد، تداوم نهضت روشنگر? و تب??ن مبان? فکر? و اعتقاد? انقلاب و حت? طرح مباحث حکومت اسلام? و ساختارها? پسا انقلاب?، توسط ?اران حضرت امام بود. ا?نجاست که نقش حلقه شاگردان مکتب فکر? علامه ع?ان م?شود. عالمان? که هر?ک به تنها?? استوانه‌ا? برا? انقلاب و نظام جمهور? اسلام? بودند. ?اران امام و شاگردان علامه طباطبا?? در نقش فرماندهان فکر? و فرهنگ? جبهه انقلاب، وارد م?دان مبارزه با طاغوت‌ها? س?اس?، فکر? و فرهنگ? شدند. نم?شود از تار?خ انقلاب سخن گفت اما از فرد? چون شه?د مطهر? به عنوان علمدار مبارزه با طاغوت فرهنگ? و التقاط فکر? نام نبرد. نم?توان از اقدامات اساس? مبارزان نظام شاهنشاه? ?اد کرد اما از شه?د بهشت? و آ?نده نگر? او درباره تب??ن ساختارها? حکومت? نظام اسلام? در سالها? دهه چهل و ا?جاد تشکل قو? حزب جمهور? اسلام? سخن نگفت؛ هم?نطور کادرساز? و ترب?ت ن?رو? شه?د قدوس? در مدرسه حقان?، امر? غ?ر قابل انکار است.
ن?روساز? علامه برا? انقلاب تنها محدود به ن?ازها? قبل از پ?روز? نبود. نقش پررنگ شاگردان مکتب علامه در نظام ساز? و تدو?ن ساختارها? جمهور? اسلام? ن?ز به روشن? قابل رؤ?ت است. در ادامه با شرح مختصر? درباره برخ? از شاگردان برجسته مکتب علامه، نقش آنها را در تحک?م مبان? فکر?، معرفت?، س?اس? و اخلاق? انقلاب و نظام اسلام? تب??ن خواه?م کرد.
آ?ت الله مرتض? مطهر?؛ شه?د مبارزه با انحراف
رفعت مقام شه?د مطهر? را با?د از گر?ه حضرت امام پس از شهادت و? شناخت؛ عظمت فکر استاد شه?د را با?د از ا?ن تعب?ر رهبر معظم انقلاب فهم?د که آثار شه?د مطهر? مبان? فکر? جمهور? اسلام? است. (نقل به مضمون). اوج نزد?ک? روح? و فکر? ا?ن شه?د والامقام به استادش علامه طباطبا?? را هم با?د از تعاب?ر عاشقانه علامه در وصف شاگردش، پس از شهادت و? متوجه شد. در م?ان همه و?ژگ?ها? برجسته استاد مطهر? مانند جامع?ت علم?، عالم زمان خو?ش بودن، ب?ان ساده مطالب غامض، عمق فهم فلسف? و ... مبارزه با انحرافات فکر? و حساس?ت بالا? ا?شان در برابر کوچکتر?ن انحراف از خط اص?ل اسلام و انقلاب، بارزتر?ن و?ژگ? شخص?ت? ا?ن عالم مبارز است. و?ژگ? که در نها?ت منجر به شهادت ا?شان ن?ز گرد?د. مقابله علم? و فلسف? با مارکس?ست‌ها و ا?ستادن در برابر انحرافات جر?ان دکتر شر?عت? از نمونه‌ها? بارز مقابله با التقاط در شه?د مطهر? است. ا?شان در ع?ن فعال?تها? عم?ق فکر? و فرهنگ? از صحنه مبارزه و حضور س?اس? در عرصه نظام جمهور? اسلام? ن?ز غافل نبودند به طور? که حضرت امام ا?شان را به عنوان رئ?س شورا? انقلاب انتخاب کردند. درباره ا?ن استاد شه?د صدها کتاب گفتن? وجود دارد که مجال آن در ا?نجا ن?ست.
آ?ت الله دکتر محمد حس?ن? بهشت?؛ به مثابه ?ک ملت
?ک? از شاخص‌تر?ن چهره‌ها? موثر چه پ?ش از انقلاب و پس از آن، شاگرد جلسات بحث اصول فلسفه و روش رئال?سم علامه طباطبا?? است. و? در آغاز دوران جوان? در جر?ان کودتا? 28 مرداد 1332 سخنران? تند? عل?ه رژ?م پهلو? م?نما?د و بلافاصله به شهربان? احضار م?شود و آن‌جاست که لزوم کادرساز? را درک کرده و دب?رستان د?ن و دانش را در قم تأس?س م?نما?د. او که در کنار تحص?لات حوزو? به درجه دکتر? ن?ز نائل م?شود، به دستور آ?ت الله بروجرد? به مرکز اسلام? هامبورگ م?رود و فعال?ت تبل?غ? د?ن? خود را در آنجا ادامه م?دهد. در فرورد?ن 57 با سفر به اروپا و آمر?کا در بسط تفکر انقلاب و هماهنگ?ها? س?اس?، با مخالفان رژ?م تلاش م?نما?د. عضو?ت شورا? انقلاب، اصلاح ساختار و قوان?ن قضا??، نقش تأث?رگذار در ته?ه و تدو?ن قانون اساس? و تأس?س حزب جمهور? اسلام? که دب?ر? حزب به خود و? سپرده شد از جمله فعال?تها? اول?ه و تأث?رگذار او پس از پ?روز? انقلاب بود. روشنگر?ها? شه?د بهشت? سبب شد که پ?کان تهاجم جر?ان نفاق به سرکردگ? بن?صدر به سو? و? نشانه برود. هنوز ?ک هفته از رأ? مجلس به عدم کفا?ت بن?صدر نگذشته بود که انفجار دفتر حزب جمهور? سبب شهادت ا?ن شه?د مظلوم که به فرموده حضرت امام "به تنها?? ?ک ملت بود" شد.
آ?ت الله مصباح ?زد?؛ پرکننده خلأ علامه طباطبا?? و شه?د مطهر?
آیت‌الله مصباح یزدی ن?ز که سی سال افتخار درک محضر علامه طباطبایی(ره) را داشته است، یکی از ممتازترین شاگردان علامه طباطبایی است تا جایی که ایشان در وصف شاگرد گرانقدر خود فرموده‌اند: «مصباح در میان شاگردان من مانند انجیر در میان سایر میوه‌هاست. چرا که فکر او هیچ چیز زائد و دور ریختنی ندارد».
اگر بتوان آ?ت الله شه?د مطهر? را به عنوان برجسته‌تر?ن شاگرد مکتب فکر? علامه پ?ش از انقلاب نام برد، م? توان از آ?ت الله محمدتق? مصباح ?زد? به عنوان برجسته‌تر?ن شاگرد ا?ن مکتب در حال حاضر نام برد. متفکر و ف?لسوف برجسته ا? که حضرت آ?ت الله خامنه‌ا? در وصف ا?شان فرمودند: «اگر خداوند متعال به نسل کنون? ما ا?ن توف?ق را نداد که از شخص?تها?? مانند علامه طباطبا?? و شه?د مطهر? استفاده کند اما به لطف خدا ا?ن شخص?ت عز?ز و عظ?م‌القدر، خلأ آن عز?زان را در زمان ما پر م?کند.»
گرچه از نقش علامه مصباح ?زد? در مبارزات قبل از انقلاب کمتر سخن به م?ان آمده است و جا دارد در ا?نجا به فعال?تها? س?اس? ا?شان مانند انتشار نشر?ه انتقام، مبارزات ا?شان با انحرافات مانند جر?ان شر?عت? و همچن?ن فعال?تها? فکر? فرهنگ? ا?شان در راستا? اهداف انقلاب مانند همکار? با شه?د بهشت? در تدو?ن مباحث حکومت اسلام? و همکار? با شه?د قدوس? در مدرسه حقان? اشاره شود اما به دل?ل اهم?ت نقش ا?شان در دوره س? ساله پس از انقلاب، اشارات? کوتاه در هم?ن رابطه ب?ان خواهد شد.
شا?د بتوان سه و?ژگ? اساس? برا? فعال?تها? علم? س?اس? آ?ت الله مصباح معرف? کرد. اول?ن و?ژگ? ا?شان تلاش در جهت تب??ن و تدو?ن مبان? فکر? و فلسف? نظامات و ساختارها? حکومت اسلام? از راه تدو?ن فلسفه علوم انسان? و تول?د علوم انسان? اسلام? است. در هم?ن راستاست که ا?شان ابتدا موسسه در راه حق و پس از آن موسسه امام خم?ن?(ره) را راه انداز? کرده‌اند.
دوم?ن و?ژگ? برجسته ا?ن عالم انقلاب?، مبارزه با التقاط فکر?، انحراف فرهنگ? و نفاق س?اس? است. زمان? که تهاجم فکر? و فرهنگ? دشمن در سالها? پس از 76 به اوج خود رس?ده بود، مجاهدت‌ها? مخلصانه حضرت آ?ت الله مصباح که حت? از آبرو? خود برا? دفاع از ارزش‌ها و مبان? اعتقاد? ملت مسلمان ا?ران گذشت، فراموش ناشدن? است. همچن?ن نقش عمارگونه ا?شان در فتنه 88 و روشنگر? در غائله اخ?ر جر?ان انحراف از د?گر نمونه ها? مبارزات فکر? ا?ن دانشمند برجسته است.
اما سوم?ن و?ژگ? که م? توان برا? آ?ت الله مصباح برشمرد، تلاش برا? کانال کش? فکر? م?ان توده مردم و جوانان در جهت نشر افکار و عقا?د ناب اسلام? و انقلاب? است. ?ک? از نمونه‌ها? بارز ا?ن تلاش راه‌انداز? اردوها? طرح ولا?ت و ارتباطات گسترده ا?شان و شاگردانشان با جوانان است. هم?ن تلاش آ?ت‌الله مصباح برا? نشر افکار انقلاب? در م?ان مردم موجب شد تا امروز جر?ان فکر? و فرهنگ?ا? با کمک مجموعه شاگردان و همفکران ا?شان در کشور ا?جاد شود که مدل جد?د? از اصولگرا?? ناب و انقلاب? را ارائه م?دهد که نمونه ا? از ا?ن جر?ان و مدل را م?توان در قالب جبهه پا?دار? انقلاب اسلام? مشاهده کرد.
آ?ت الله جواد? آمل?؛ برجسته تر?ن ف?لسوف حال حاضر ش?عه
آ?ت الله عبدالله جواد? آمل? د?گر شاگرد علامه است که همچنان ابداعات علم? ناب? در جهت تعمیق مبانی اسلام و انقلاب، ارائه م? دهد. اهم?ت تلاش ا?شان در جهت تب??ن معرفت شناس? اسلام?، زمان? روشن شد که بحث‌ها? مستدل و مت?ن علم? ا?شان، به خوب? از عهده پاسخگو?? به شبهات معرفت شناسانه‌ا? که در دهه هفتاد عل?ه اسلام و قرآن در کشور مطرح شد، برآمد. ا?ن ملّا? برجسته که به تعب?ر آ?ت الله مصباح، بزرگتر?ن ف?لسوف حال حاضر ش?عه است، با ارائه نظر?ه علم د?ن? خود گام بلند? در جهت تول?د علم و فکر که از مطالبات جد? رهبر انقلاب از حوزه ها? علم?ه به شمار م?رود، برداشته است .
آ?ت الله س?د مصطف? خم?ن?؛ ام?د آ?نده اسلام
پسر ارشد امام که به فرما?ش مقام معظم رهبر?، خم?ن? آ?نده ا?ران بود و نبوغ پدر را به ارث برده بود، در 27 سالگ? توانست به سطح اجتهاد دست ?ابد. او شرح اسفار را نزد علامه طباطبا?? خوانده بود و مبارزات س?اس? را از سال 41 آغاز نمود و ارتباط نزد?ک? با س?د مجتب? نواب صفو? در جمع?ت فدائ?ان اسلام داشت. اول?ن بار در سال 42 دستگ?ر شد و تنها 5 روز از آزاد?، به ترک?ه و سپس به عراق تبع?د شد و با اوج‌گ?ر? نهضت آزاد?بخش فلسط?ن تلاش گسترده‌ا? برا? حما?ت و جذب روحان?ون خارج? به ا?ن نهضت داشت تا آنجا که پس از تهد?دها? مکرر سران عراق و ا?ران در سن 47 سالگ? به طور مشکوک? به رحمت خدا رفت و حضرت امام در وصف او که مانند د?گر شاگردان علامه فعال س?اس? و نخبه حوزو? بود گفت: «من مصطف? را برا? آ?نده اسلام م?خواستم».
شه?د آ?ت‌الله دکتر محمد مفتح؛ سمبل وحدت حوزه و دانشگاه
در دوران? که با تبل?غات گسترده استعمارگران، تحص?لات دانشگاه? از نظر برخ? علما نامطلوب و کفر آم?ز توص?ف م?شد، آ?ت الله مفتح که از مدرس?ن حوزه علم?ه بود با تشو?ق استاد فلسفه خود، علامه طباطبا?? وارد دانشگاه شد و به تحص?ل علوم جد?د پرداخت و موفق به اخذ درجه دکتر? فلسفه گرد?د. او که با ادب?ات دو قشر مهم دانشجو و طلبه به خوب? آشنا بود ط? سفرها? متعدد به شهرها? مختلف ا?ران در جلسات چندهزار نفر? به تدر?س و تبل?غ م?پرداخت و در لابلا? آن عل?ه حکومت پهلو? سخنران? م?نمود تا جا?? که و? را به زاهدان تبع?د کردند. و? پس از آزاد?، در دانشگاه تهران همگام با شه?د مطهر? به تدر?س پرداخت و با تعط?ل? حس?ن?ه ارشاد در مسجد جاو?د ر?است گروه انقلاب?ا? را برعهده گرفت که با تدر?س کلاس‌ها? مختلف، جوانان را به مسجد جذب م?نمود و در سال 54 توسط رژ?م، ا?ن مسجد تعط?ل شد و مفتح به زندان افتاد. سرانجام ا?ن سمبل وحدت حوزه و دانشگاه، توسط گروه فرقان در روز 27 آذر 58 به شهادت رس?د و به دل?ل ارتباط برجسته ا?ن حوزو? آشنا به علوم جد?د با دانشگاه‌ها روز شهادت ا?شان، روز وحدت حوزه و دانشگاه نام گرفت.
شه?د دکتر محمد جواد باهنر؛ شخص?ت? که ناشناخته ماند
شاگرد درس تفس?ر قرآن و شرح اسفار علامه طباطبا?? که شش سال توف?ق حضور در ا?ن کلاس را داشت، روحان? 25 سالها? بود که عل?ه به رسم?ت شناختن اسرائ?ل توسط دولت ا?ران سخنران? تند? کرد و بازداشت شد. (?ک سال از ماجرا? ف?ض?ه نگذشته بود که در سخنران? عل?ه ا?ن اقدام رژ?م مجددا به زندان افتاد).
و? در کنار آ?ت الله شه?د بهشت? در وزارت آموزش و پرورش مشغول به کار گرد?د که با توص?ه علامه، مسئول?ت برنامه‌ر?ز? دروس و تأل?ف کتب تعل?مات د?ن? و درس‌ها?? از قرآن را پذ?رفت و با ورود به مباحث عدالت‌خواهانه و ضد ظلم و ستم، در شکل‌گ?ر? زم?نه‌ها? فکر? ضد استبداد? دانش‌آموزان دوره‌ها? راهنما?? و دب?رستان نقش و?ژه‌ا? داشت. شه?د باهنر پ?ش از سال 50 که از ا?راد سخنران? منع شد در انجمن اسلام? مهندس?ن و پزشکان و جمع معلم?ن و مرب?ان در مسجد هدا?ت و الجواد و حس?ن?ه ارشاد مواضع انقلاب?ون را تب??ن م?کرد.
ا?شان پس از شهادت آ?ت الله بهشت?، دب?ر کل حزب جمهور? شده بود به عنوان نخست وز?ر شه?د رجا?? منصوب گرد?د و در انفجار دفتر نخست وز?ر? در 8 شهر?ور 60 به شهادت رس?د. رهبر معظم انقلاب در توص?ف ا?ن شه?د گرانقدر م?فرما?ند که و? از جمله افراد? است که شخص?ت‌اش ناشناخته باق? مانده است.
آ?ت الله شه?د عل? قدوس?؛ صدقه جار?ه
شه?د قدوس? پس از سالها تلمذ نزد حضرت علامه مورد توجه استاد خود قرار م?گ?رد و استاد او را به داماد? م?پذ?رد. شاگرد برجسته علامه طباطبا?? که اصول فلسفه و روش رئال?سم را در محضر استاد فراگرفته بود مش? علامه را در ترب?ت شاگردان انقلاب? با تأس?س مدرسه حقان? در سال 42 ادامه داد. ا?ن مدرسه که با هم?ار? د?گر شاگردان علامه نظ?ر آ?ت الله مصباح و شه?د بهشت? شکل گرفته بود، تنها ?ک حرکت صرف علم? نبود، بلکه ثمرات گسترده س?اس? داشت که نتا?ج آن بعد از ق?ام 15 خرداد و تبع?د امام خم?ن?(ره) نما?ان شد.
ا?ن شه?د بزرگوار توسط حکم? از جانب رهبر کب?ر انقلاب به دادستان? کل انقلاب اسلام? تع??ن شد که با مشورت شه?د بهشت?، تصم?م به اخراج ن?روها? نفوذ? منافق?ن از دادستان? و د?گر ارگان‌‌ها? دولت? گرفت و در نها?ت در حال? که به بررس? پرونده عاملان ترور شه?دان رجا?? و باهنر مشغول بود، به وس?له انفجار بمب در ساختمان دادستان? در 14 شهر?ور 60 به شهادت رس?د.
علامه حسن زاده آمل?؛ ذوالفنون حوزه‌ها
مجتهد، استاد حوزه، استاد نجوم، استاد فلسفه و ر?اض?دان؛ عناو?ن? است که ا?ن استاد بزرگوار را به "ذوالفنون" ملقب نموده است. ا?شان که 17 سال توف?ق شاگرد? علامه طباطبا?? را داشته‌اند، در هنگام نام‌بردن از اسات?د خو?ش بس?ار خاضعانه و با تجل?ل فراوان به ا?ن امر م?پردازند. تعاب?ر ا?شان در مورد حضرت آقا ن?ز و?ژه و شن?دن? است. ا?شان در حال? که دو زانو در برابر آقا نشسته بودند، ا?شان را مولا خطاب م?کنند که با ناراحت? و نه? آقا همراه م?شود. علامه پاسخ م?دهد که اگر ?ک مکروه از شما سراغ داشتم ا?ن کار را نم?کردم؛ و در جا?? د?گر م?گو?ند گوش‌تان به دهان رهبر باشد که ا?شان گوش‌شان به دهان حجت‌بن‌الحسن است.
امام موس? صدر، مس?ح لبنان
س?د موس? صدر ن?ز از شاگردان علامه طباطبا?? محسوب م?شود. و? به توص?ه اسات?د خود و وص?ت شرف‌الد?ن رهبر ش?ع?ان لبنان، جانش?ن? او را م?پذ?رد. امام موس? صدر پس از دستگ?ر? امام خم?ن?(ره) در سال 42 راه? وات?کان و مصر م?شود تا برا? آزادساز? امام، شاه را تحت فشار قرار دهد و تا آزاد? امام سفر او ادامه پ?دا م?کند. رهبر ش?ع?ان لبنان با اعزام جوانان به مصر جهت آموزش دوره‌ها? نظام? هسته اول?ه مقاومت لبنان را شکل داد. ا?شان که توسط مس?ح?ان ا?ن کشور لقب مس?ح لبنان گرفته بود، در سال 48 مجلس اعلا? ش?ع?ان لبنان را به عنوان اول?ن گام برنامه بلندمدت خود تشک?ل داد. او در سال 57 ، "لوس?ن ژورژ" نما?نده "روزنامه لوموند" در ب?روت را به نجف فرستاد تا با اول?ن مصاحبه ب?ن‌الملل? امام خم?ن?، افکار عموم? جهان با حرکت عظ?م امام آشنا شود.
امام موس? صدر در آخر?ن مرحله سفر دوره‌ا? خود به کشورها? عرب?، به دعوت رسم? معمر قذاف? وارد ل?ب? شد و در 9 شهر?ور 57 ربوده و مفقود شد ول? در حال حاضر پس از سقوط قذاف?، بازگشت و? همچنان در هاله‌ا? از ابهام است.
آ?ت الله عز?ز الله خوشوقت؛ درّ پنهان علامه
آ?ت الله عز?ز الله خوشوقت که به گفته حجت الاسلام صد?ق? اول?ن شاگرد علامه طباطبا??، هم به لحاظ تقدم زمان? و هم به لحاظ رتبه اخلاق? م?باشد، حکمت و فلسفه را نزد علامه طباطبا?? ن?ز آموخته است و به اصرار ا?شان جلسه خصوص? درس اخلاق عمل? علامه با حضور تعداد معدود? از شاگردان شکل م?گ?رد. ا?ن عالم بزرگوار پس از احراز مقام اجتهاد از قم به تهران عز?مت نمود تا با برگزار? جلسات صم?م? پرسش و پاسخ در ترب?ت نفوس و پرورش فکر? جوانان مشتاق به بهره‌مند? از کلام ?ک اسلام‌شناس مبرّز همت گمارد. شاگرد اخلاق علامه طباطبا?? پس از بازگشت به تهران با اصرار فراوان شه?د آ?ت‌الله قدوس? مواجه م?شود که خواستار بازگشت و? به قم و برپا?? کرس? درس اخلاق بود. صحبت‌ها? رو در رو? ا?شان با مراجعه‌کنندگان بعد از نماز ظهر و عصر در مسجد امام حسن مجتب? تهران با توجه به کهولت سن‌شان، عنا?ت ا?ن عالم گرانقدر را برا? ارتباط با عموم مردم و جوانان روشن م?سازد. از سو?? د?گر شناخت کم‌نظ?ر ا?ن عالم انقلاب? از اشخاص و جر?انات س?اس? تار?خ معاصر و بص?رت بالا، ا?شان را به مشاور? ام?ن برا? کارشناسان س?اس? و فرهنگ? کشور تبد?ل کرده است.
آ?ت الله عل? سعادت پرور (پهلوان? تهران?)؛ مشاهدات توح?د? در درس علامه
آ?ت الله سعادت پرور که شاگرد شرح اسفار علامه طباطبا?? بود، در سال 31 در سلک شاگردان اخلاق? عرفان? علامه قرار گرفت. ا?شان نقل م?کنند که علامه در جلسات درس از شاگردان م?خواستند که درس جلسه قبل را بازگو کنند و سپس به تدر?س بعد? م?پرداختند. همچن?ن اذعان داشته‌اند که پس از شرکت در ا?ن جلسات، حالات و مشاهدات خاص? برا?شان در مسائل توح?د? پد?د آمد. آ?ت الله سعادت پرور م?فرمودند که زندگ? من دو رکن داشت. علامه طباطبا?? و امام خم?ن?؛ که هر دو را از دست دادم. ا?شان در 5 آذر 83 در اثر ب?مار? قلب? که شروع آن ن?ز از رحلت حضرت امام بوده است، دعوت حق را لب?ک گفتند. شخص?تها?? مثل حجت‌الاسلام آقاتهران? و حجت الاسلام پناه?ان از محضر ا?ن استاد اخلاق بهره برده‌اند. آیت‌الله پهلوانی به واسطه انجام دستورات اخلاقی و درک فیوضات روحانی مرحوم علامه، به درجاتی از عرفان و معنویت دست یافت که پس از رحلت علامه طباطبایی، برخی ازشاگردان آن استاد فرزانه، با اصرار فراوان، خوشهچین اخلاق و عرفان آیت‌الله پهلوانی شدند و ایشان در طول حیات خود، شاگردان بسیاری را تربیت کرد و نفوس مستعدهای را به وادی سیر و سلوک رهنمون شد.
============================================================
سلسله عرفانی علامه به ترتیب به شرح زیر است:
1-ملاقلی جولا
2-س?د عل? شوشتر?
============================================================
سلسله عرفانی علامه به ترتیب به شرح زیر است:
1-ملاقلی جولا
2-س?د عل? شوشتر?
8- و بعد از ایشان آ?ت الله عل? پهلوان? (سعادت پرور)
